กรอบแนวคิดเชิงพุทธธรรมสำหรับการบริหารจัดการอากาศสะอาดในสังคมไทย: มิติรัฐประศาสนศาสตร์และธรรมาภิบาล
คำสำคัญ:
กรอบแนวคิดเชิงพุทธธรรม, การบริหารจัดการ, อากาศสะอาด, รัฐประศาสนศาสตร์, ธรรมาภิบาลบทคัดย่อ
มลพิษทางอากาศเป็นปัญหาสำคัญที่ส่งผลกระทบต่อสุขภาพ เศรษฐกิจ และคุณภาพชีวิตของประชาชน แม้มาตรการของรัฐมีอยู่ แต่ประสิทธิผลยังไม่บรรลุเป้าหมายเนื่องจากการขับเคลื่อนนโยบายและการมีส่วนร่วมของประชาชนยังมีข้อจำกัด บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อเสนอกรอบแนวคิดการบริหารจัดการอากาศสะอาดเชิงบูรณาการ โดยให้มิติรัฐประศาสนศาสตร์และหลักธรรมาภิบาลเป็นฐานหลัก และเสริมด้วยหลักพุทธธรรมในมิติคุณธรรมและจิตสำนึกสาธารณะ มิติรัฐประศาสนศาสตร์มุ่งเน้นกระบวนการนโยบายสาธารณะ 5 ขั้น ได้แก่ การกำหนดปัญหา การจัดวาระ การออกแบบ การปฏิบัติ และการประเมินผล ควบคู่กับหลักการบริหารเชิงผลสัมฤทธิ์และการมีส่วนร่วม ส่วนหลักธรรมาภิบาลเน้นความโปร่งใส ความรับผิดชอบ ความเสมอภาค และการมีส่วนร่วม ซึ่งเป็นรากฐานของการบริหารภาครัฐที่ดี เมื่อบูรณาการกับหลักพุทธธรรม ได้แก่ อริยสัจ 4 เพื่อวิเคราะห์สาเหตุเชิงโครงสร้าง และไตรสิกขา เพื่อพัฒนากรอบการกำกับ วินัย และปัญญาเชิงนโยบาย จะช่วยยกระดับคุณธรรมของผู้บริหารให้มีเหตุผลคู่คุณธรรม ผลการศึกษาชี้ว่า การบูรณาการทั้งสามมิตินี้ช่วยสร้างระบบบริหารจัดการอากาศสะอาดที่มีประสิทธิภาพ โปร่งใส และยั่งยืน โดยเน้นการบริหารที่มีจิตสำนึกเชิงพุทธ ความรับผิดชอบร่วม และการประเมินผลเชิงคุณธรรมควบคู่กับดัชนีคุณภาพอากาศ เพื่อขับเคลื่อนสังคมไทยสู่สมดุลระหว่างเศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม และคุณธรรมของผู้บริหารภาครัฐ
เอกสารอ้างอิง
กรมควบคุมมลพิษ. (2566). รายงานสถานการณ์มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2566. กรุงเทพฯ: กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.
คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ. (2564). แผนปฏิบัติการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหามลพิษทางอากาศ. กรุงเทพฯ: สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.
เจริญชัย กุลวัฒนาพร. (2563). หลักพุทธธรรมกับกลยุทธ์การบริหารจัดการความเปลี่ยนแปลงขององค์กร. วารสารวิจยวิชาการ, 3(2), 171–182.
พระครูโกศลศาสนบัณฑิต (กฤษณะ ตรุโณ). (2568). แนวทางแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมด้วยพุทธจริยศาสตร์: การศึกษาเชิงวิเคราะห์. มจร ปรัชญาปริทรรศน์, 8(1), 355–370.
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต). (2553). พุทธธรรม. กรุงเทพฯ: มูลนิธิพุทธธรรม.
รมิดา ศรีมันตา และคณะ. (2020). การพัฒนาแบบจำลองไตรสิกขาเพื่อการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม. วารสารวิจัยชุมชนและการพัฒนาสังคม, 14(4), 172–186.
สุทธินัย ผลขาว. (2568). พุทธศาสนาและการเปลี่ยนแปลงคุณค่าทางวัฒนธรรมในสังคมเมืองไทย. วารสารพุทธรัตโนบล, 1(3), 44–54.
Durongkaveroj, W. (2023). Recent developments in basic education and environmental governance in Thailand. Bangkok: Chulalongkorn University Press.
Dye, T. R. (2017). Understanding public policy (15th ed.). Boston, MA: Pearson.
Kiesewetter, G., Klimont, Z., Ru, M., & Slater, J. (2023). National assessment of the cost of inaction of tackling air pollution in Thailand. International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA).
OECD. (2021). Environmental governance in practice. Paris: OECD Publishing.
UNEP. (2022). Air quality policies and practices. Nairobi: UNEP.
WHO. (2022). Air pollution and health. Geneva: WHO.
