พุทธจิตวิทยา สาระแห่งสุตตะการอนุสาสนีปาฏิหาริย์

บทคัดย่อ

พุทธจิตวิทยาเป็นสุตตะการอนุสาสนีปาฏิหาริย์คือ การทำจิตให้สงบด้วยการเรียนรู้หลักแห่งพุทธศาสนา คำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อนำหลักพุทธจิตวิทยามาวิเคราะห์พบว่าพุทธจิตวิทยาหรือจิตในทางพระพุทธศาสนานั้น มีหลักการที่สามารถนำไปใช้เพื่อการพัฒนาชีวิตและสังคมได้ เช่น พุทธจิตวิทยากับสุตตะการอนุสาสนีปาฏิหาริย์ พุทธจิตวิทยากับการเรียนการสอน พุทธจิตวิทยากับการปกครอง จิตวิทยากับการดำเนินชีวิต พุทธจิตวิทยากับการให้คำปรึกษา เป็นต้น โดยสาระสำคัญของพุทธจิตวิทยาในแง่ของสุตตะการอนุสาสนีปาฏิหาริย์มีดังนี้
1) วิเคราะห์ธรรมชาติดั้งเดิมของจิต พบว่าแม้ว่าจะมีหลักฐานว่าจิตของมนุษย์นั้นมีธรรมชาติบริสุทธิ์
แต่เศร้าหมองเพราะกิเลส เนื่องจากความจริงจิตมนุษย์ประภัสสรจริงแต่ก็ยังคงมีกิเลสอยู่ตราบเท่าที่ยังไม่สามารถกำจัดกิเลสได้
2) หลักพื้นฐานของพุทธจิตวิทยามีพื้นฐานมาจากหลักการสำคัญตามสุตตะการอนุสาสนีปาฏิหาริย์ดังนี้ แนวคิดเรื่องกฎธรรมชาติ (อิทัปปัจยตา-ปฏิจจสมุปบาท) แนวคิดเรื่องกฎธรรมชาติคือนิยาม 5 ประการ
และแนวคิดเรื่องกฎไตรลักษณ์
3) พุทธจิตวิทยากับความเป็นมนุษย์ จากการศึกษามาทั้งหมดพบว่ามนุษย์มีองค์ประกอบสองส่วนคือกายกับจิตและจิตนั้นถือว่ามีอำนาจเหนือกาย ดังนั้นความเป็นมนุษย์จึงเกิดมาจากการที่กายกับจิตทำงานประสานสอดคล้องกัน
4) พุทธจิตวิทยากับปัญหาความเป็นเอกนิยมหรือสัจนิยม พบว่าจิตของพุทธศาสนาเถรวาทเป็นจิตที่มีกระบวนการทำงานแบบเกิดดับเปลี่ยนแปลงตามหลักอนิจจังดังนั้นจึงไม่ใช่จิตตามแนวคิดเอกนิยมแต่ประการใด
5) พุทธจิตวิทยากับปัญหาเรื่องเจตจำนงพบว่าจิตในทางพระพุทธศาสนานั้นมีเจตจำนงเสรีเป็นบางครั้ง บางครั้งก็ต้องตกอยู่ภายใต้เงื่อนไขที่จำเป็นอื่น ๆ ได้