แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในนาฏศิลป์ไทยการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์

บทคัดย่อ

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ (1) เพื่อศึกษาความเป็นมาและคุณค่าของนาฏศิลป์ไทยการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ (2) เพื่อศึกษาหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่เกี่ยวข้องกับนาฏศิลป์ไทยการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ (3) เพื่อวิเคราะห์แนวคิดทางพระพุทธศาสนาที่ปรากฏในนาฏศิลป์ไทยการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ ท่ารำทางนาฏศิลป์ไทยการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ได้มีการประดิษฐ์จาก (1) การเลียนแบบธรรมชาติ วิสัยสัตว์ อารมณ์ของมนุษย์  (2) การบวงสรวงบูชา ซึ่งมนุษย์แต่โบราณมามีความเชื่อถือในสิ่งศักดิ์สิทธิ์ จึงมีการบูชา เซ่นสรวง เพื่อขอให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์ประทานพรให้ตนสมปรารถนา ต่อมาการฟ้อนรำก็คลายความศักดิ์สิทธิ์ลงมา กลายเป็นการฟ้อนรำเพื่อความบันเทิงของคนทั่วไป และ (3) การรับอารยธรรมของอินเดีย จึงทำให้ตั้งข้อสังเกตได้ว่าท่ารำน่าจะมีส่วนเกี่ยวข้องกับหลักพุทธศาสนาหรือพุทธประวัติจึงก่อให้เกิดการทำการศึกษาพบว่าการวิเคราะห์หลักพุทธรรมที่มีอยู่ในท่ารำการแสดงนาฏศิลป์โขนพบได้ 3 ลักษณะ คือ

1. มีลักษณะของท่ารำบางท่าที่มีความหมายตรงตัวกับหลักพุทธรรม หมายถึงมีความหมายเดียวกัน เช่น ท่าพรหมสี่หน้า หมายถึง อภิชัจจพละ กำเนิดในชาติตระกูลสูง เป็นขัตติยะชาติต้องด้วยความนิยมเชิดชูของมหาชน ได้รับการฝึกอบรมมาแล้วเป็นอย่างดีตามประเพณี


2. มีลักษณะของท่ารำบางท่าที่ไม่มีความหมายตรงตัว แต่สามารถนำมาอ้างอิงเป็นความหมายตามหลักพุทธรรม เช่น ท่าแขกเต้าเข้ารัง หมายถึง นกแขกเต้าเป็นสัญลักษณ์ของความมั่นคง ยั่งยืน ยึดเหนี่ยวเพียงสิ่งเดียว เปรียบดังผู้มีศรัทธาจริต คือผู้มีศรัทธาเป็นความประพฤติเป็นปกติ ซาบซึ้ง ชื่นบาน น้อมใจเลื่อมใสโดยง่าย

มีลักษณะท่ารำที่เปรียบเทียบเรื่องราวในพุทธประวัติเกี่ยวกับอารมณ์ เช่น อารมณ์รักที่มีอยู่ในเรื่องกุสราชชาดก อารมณ์โกรธอยู่ในเรื่องเวเทหิ  อารมณ์เศร้าอยู่ในเรื่องปฏาจารา  อารมณ์ดีใจอยู่ในเรื่องธิดาช่างหูก