แหล่งนันทนาการเฉพาะฤดูร้อนในประเทศไทย: นวัตกรรมชุมชนท่ามกลางสภาพภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลง
คำสำคัญ:
แหล่งนันทนาการเฉพาะฤดูร้อน, นันทนาการชุมชน, การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ, นวัตกรรมชุมชน, ความยั่งยืนบทคัดย่อ
ประเทศไทยในปัจจุบันเผชิญกับฤดูร้อนที่ยาวนานและทวีความรุนแรงจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ส่งผลกระทบต่อสุขภาวะ วิถีชีวิต และความต้องการพื้นที่พักผ่อนของประชาชน โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบทที่โครงสร้างพื้นฐานด้านนันทนาการยังเข้าไม่ถึง ท่ามกลางข้อจำกัดนี้ ชุมชนจึงได้ริเริ่มพัฒนาพื้นที่พักผ่อนในลักษณะ “แหล่งนันทนาการเฉพาะฤดูร้อน” โดยอาศัยทุนทางธรรมชาติ ทุนทางสังคม และภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อตอบสนองความต้องการด้านสุขภาพ เศรษฐกิจ และความสัมพันธ์ทางสังคม บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ทบทวนและสังเคราะห์กรอบแนวคิดด้านนันทนาการชุมชน การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และนวัตกรรมทางสังคม 2) วิเคราะห์ปรากฏการณ์แหล่งนันทนาการเฉพาะฤดูร้อนในประเทศไทยในฐานะนวัตกรรมชุมชนเพื่อการปรับตัว 3) ศึกษารูปแบบกิจกรรม บทบาทต่อสุขภาวะ และเศรษฐกิจชุมชน และ 4) เสนอแนวทางการพัฒนาและจัดการอย่างยั่งยืน โดยใช้วิธีการวิเคราะห์เชิงเอกสารจากงานวิชาการที่เกี่ยวข้องควบคู่กับการลงสังเกตการณ์พื้นที่ภาคสนามทั้ง 4 กรณีศึกษา
ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่าแหล่งนันทนาการเฉพาะฤดูร้อนเป็นนวัตกรรมชุมชนเชิงพลวัตที่มีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมสุขภาวะองค์รวม สร้างพื้นที่สาธารณะต้นทุนต่ำที่เข้าถึงได้จริง กระตุ้นเศรษฐกิจฐานราก และธำรงไว้ซึ่งอัตลักษณ์วัฒนธรรมของชุมชนอย่างมีชีวิตชีวา ขณะเดียวกันยังสะท้อนความสามารถของชุมชนในการปรับตัวต่อสภาพอากาศและวิถีชีวิตร่วมสมัยอย่างสร้างสรรค์ อย่างไรก็ตามพบว่า ยังเผชิญข้อจำกัดด้านความปลอดภัย การจัดการทรัพยากร และกรอบนโยบายในระยะยาว อีกทั้งบทความได้เสนอแนวทางการพัฒนาที่เน้นความครอบคลุม ปลอดภัย เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม และเชื่อมโยงกับยุทธศาสตร์การปรับตัวต่อสภาพภูมิอากาศ ทั้งนี้เพื่อให้พื้นที่เหล่านี้กลายเป็นกลไกสำคัญในการยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนในระดับท้องถิ่นอย่างแท้จริง
เอกสารอ้างอิง
จิตตานันท์ มีทิศ และพัทธ์ธีรา ผัดวงศ์. (2565). การมีส่วนร่วมของประชาชนในท้องถิ่นต่อการจัดการการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์: กรณีศึกษาเขื่อนกิ่วลม จังหวัดลำปาง. วารสารวิจัยราชภัฏกรุงเก่า สาขามนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์, 9(3), 121–130.
ชนิตตา โชติช่วง. (2565). การใช้แนวคิดคติชนสร้างสรรค์ในการพัฒนาการท่องเที่ยวชุมชนโดยรอบเขื่อนป่าสักชลสิทธิ์. ศิลปศาสตร์ปริทัศน์, 17(1), 29–46.
ฐานเศรษฐกิจ. (2568, 20 มกราคม). โครงการอ่างเก็บน้ำห้วยติ๊กชู จ.ศรีสะเกษ. https://www.thansettakij.com/pr-news/social-biz/563290
ดวงศิริ ภูมิวิชชุเวช มนสิชา ซาวคำ นำขวัญ วงศ์ประทุม และสุรัชนี ยลธะศาสตร์. (2568). แนวทางการพัฒนารูปแบบการท่องเที่ยวทางน้ำเพื่อรองรับนักท่องเที่ยว คนรุ่นเจนวาย จังหวัดเชียงราย. วารสารปาริชาต, 38(1), 68–87.
นครเชียงรายนิวส์. (2568, 25 มีนาคม). แพเปียก ‘แม่สรวย’ เปิดแล้ว อบจ.เชียงราย หนุนท่องเที่ยวชุมชน. https://nakornchiangrainews.com/mae-suai-wet-rafting-opens-tourism-promotion/
ปริวัตร ป้องพาล ยุภาพร ยุภาศ และภักดี โพธิ์สิงห์. (2563). กลยุทธ์เพื่อกำหนดนโยบายการส่งเสริมการจัดการท่องเที่ยวกลุ่มแพ ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วารสารบัณฑิตวิทยาลัย พิชญทรรศน์, 15(2), 97–111.
ปิยะพงษ์ นาไชย และธาวิษ ถนอมจิตศ์. (2566). การมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการการท่องเที่ยว แพหนองหาร ไชยบุรี จังหวัดนครพนม. วารสารพุทธศาสตร์ศึกษา, 14(1), 29-42.
ภิรัญญา จันทร์เปล่ง. (2566). การจัดการความรู้ของธุรกิจแพ ตำบลบึงบูรพ์ อำเภอบึงบูรพ์ จังหวัดศรีสะเกษ. วารสารสหวิทยาการวิจัยและวิชาการ, 3(5), 765–780.
มติชนออนไลน์. (2568, 25 มีนาคม). พลิกหาดกลางโขง สู่ ‘ทะเลอีสาน’ นทท.แห่คลายร้อน เงินสะพัดยาวถึงสงกรานต์. https://www.matichon.co.th/region/news_5093780
มัทนา อินใชย และนัทธ์หทัย เถาตระกูล. (2565). การประเมินขีดความสามารถในการรองรับนักท่องเที่ยว แหล่งท่องเที่ยวแม่วาง จังหวัดเชียงใหม่. วารสารการบริการและการท่องเที่ยวไทย, 17(2), 69–87.
ศุภาวิณี กิติวินิต ซูซัน หามะ และชินีเพ็ญ มะลิสุวรรณ. (2566). การออกแบบเส้นทางการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์วิถีใหม่ ชุมชนพื้นที่ป่าฮาลาบาลา จังหวัดยะลา. วารสารการบริการและการท่องเที่ยวไทย, 18(2), 47–61.
SISAKET CHANNEL. (2568, 25 มีนาคม). ที่เล่นน้ำราษีไศล เล่นน้ำศรีสะเกษ เล่นน้ำกลางแม่น้ำมูล หาดดอนทรายแก้ว อำเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ. https://www.youtube.com/watch?v=Irk-NSjDWyQ
TNN. (2568, 25 มีนาคม). เปิด 41 จังหวัดคาด "อากาศร้อนจัด" อุณหภูมิทะลุ 40 องศาฯ ช่วงมี.ค.-เม.ย.. https://www.tnnthailand.com/earth/137658/
Amnuaylojaroen, T., Parasin, N., & Limsakul, A. (2024). Projections and patterns of heat-related mortality impacts from climate change in Southeast Asia. Environmental Research Communications, 6(3), 035019.
Anderson, D. (1993). Informal recreation area in recreation planning (Doctoral dissertation, University of British Columbia).
Bulathgama, T. C. B. (2024). The Impact of Climate Change Induced Disasters on Peace and Stability in South East Asia. The Horizon Review, 2, 42-56.
Bull, F. C., Al-Ansari, S. S., Biddle, S., Borodulin, K., Buman, M. P., Cardon, G., ... & Willumsen, J. F. (2020). World Health Organization 2020 guidelines on physical activity and sedentary behaviour. British journal of sports medicine, 54(24), 1451-1462.
Christoforou, R., Lange, S., & Schweiker, M. (2024). Individual differences in the definitions of health and well-being and the underlying promotional effect of the built environment. Journal of Building Engineering, 84(1), 108560.
Dong, Z., Wang, L., Sun, Y., Hu, T., Limsakul, A., Singhruck, P., & Pimonsree, S. (2021). Heatwaves in Southeast Asia and their changes in a warmer world. Earth's Future, 9(7), e2021EF001992."
Estoque, R. C., Ooba, M., Seposo, X. T., Togawa, T., Hijioka, Y., Takahashi, K., & Nakamura, S. (2020). Heat health risk assessment in Philippine cities using remotely sensed data and social-ecological indicators. Nature communications, 11(1), 1581.
Godbey, G. (2009). Outdoor recreation, health, and wellness. Outdoor Resources Review Group, 9-21.
Hallegatte, S., Rentschler, J., & Rozenberg, J. (2020). Adaptation principles: a guide for designing strategies for climate change adaptation and resilience. https://www.sidalc.net/search/Record/dig-okr-1098634780/Description
Kutlu, D., Kasalak, M. A., & Bahar, M. (2025). Assessing Climate Change Impacts on Outdoor Recreation: Insights from Visitor and Business Perspectives. Sustainability, 17(8), 3400.
Marini Govigli, V., Alkhaled, S., Arnesen, T., Barlagne, C., Bjerck, M., Burlando, C., ... & Górriz-Mifsud, E. (2020). Testing a framework to co-construct social innovation actions: Insights from seven marginalized rural areas. Sustainability, 12(4), 1441.
McMillan, D. W., & Chavis, D. M. (1986). Sense of community: A definition and theory. Journal of community psychology, 14(1), 6-23.
Menike, L. M. C. S., & Arachchi, K. K. (2016). Adaptation to climate change by smallholder farmers in rural communities: Evidence from Sri Lanka. Procedia food science, 6, 288-292.
Nappi, V., & Kelly, K. (2022). Proposing a performance framework for innovation measurement: an exploratory case-based research. International journal of productivity and performance management, 71(5), 1829-1853.
Nash, J. B. (1965). Recreation: Pertinent Readings. Guide Posts to the Future. https://eric.ed.gov/?id=ED034617
Noack, A., & Federwisch, T. (2020). Social innovation in rural regions: Older adults and creative community development. Rural Sociology, 85(4), 1021-1044.
Partanen, M., Kettunen, M., & Saarinen, J. (2025). Community inclusion in tourism development: young people’s social innovation propositions for advancing sustainable tourism. Tourism Recreation Research, 50(1), 58-73.
Qi, J., Mazumdar, S., & Vasconcelos, A. C. (2024). Understanding the relationship between urban public space and social cohesion: A systematic review. International Journal of Community Well-Being, 7(2), 155-212.
Rezvani, S. M., de Almeida, N. M., & Falcão, M. J. (2023). Climate adaptation measures for enhancing urban resilience. Buildings, 13(9), 2163.
Sarol, H., Polat, S. Ç., & Ekinci, E. (2024). Perceived health outcomes of recreation and happiness: exploring the mediating role of resilience. Frontiers in Public Health, 12, 1383367.
Scaria, D., Brandt, M. L., Kim, E., & Lindeman, B. (2020). What is wellbeing?. Wellbeing, 3-10.
Schaeffer, R., Schipper, E. L. F., Ospina, D., Mirazo, P., Alencar, A., Anvari, M., ... & Ziervogel, G. (2025). Ten new insights in climate science 2024. One Earth, 8(6), 1-36.
Stebbins, R. A., & Sachsman, D. B. (2017). Serious leisure: A perspective for our time. Routledge.
Winter, P. L., Selin, S., Cerveny, L., & Bricker, K. (2019). Outdoor recreation, nature-based tourism, and sustainability. Sustainability, 12(1), 81.
Zin, H. M., Bakar, N. A. A., & Azlan, A. (2023). The importance of neighbourhood parks in enhancing the mental and physical well-being of low-cost housing residents in the aftermath of the COVID-19 pandemic. MAJ-Malaysia Architectural Journal, 5(2), 51-64.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 คณะครุศาสตร์และการพัฒนามนุษย์ มหาวิทยาลัยราชภัฏศรีสะเกษ
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
บทความที่ได้รับการตีพิมพ์เป็นลิขสิทธิ์ของคณะครุศาสตร์และการพัฒนามนุษย์ มหาวิทยาลัยราชภัฏศรีสะเกษ
ข้อความที่ปรากฏในบทความแต่ละเรื่องในวารสารวิชาการเล่มนี้เป็นความคิดเห็นส่วนตัวของผู้เขียนแต่ละท่านไม่เกี่ยวข้องกับมหาวิทยาลัยราชภัฏศรีสะเกษ และคณาจารย์ท่านอื่นๆในมหาวิทยาลัยฯ แต่อย่างใด ความรับผิดชอบองค์ประกอบทั้งหมดของบทความแต่ละเรื่องเป็นของผู้เขียนแต่ละท่าน หากมีความผิดพลาดใดๆ ผู้เขียนแต่ละท่านจะรับผิดชอบบทความของตนเอง
