บทความปริทัศน์

ชาตินิยมในแบบเรียนไทย

บทคัดย่อ

       ยากจะปฏิเสธว่าปัญหาความขัดแย้งในทุกวันนี้ระหว่างไทยกับประเทศเพื่อนบ้านที่มีพรมแดนติดกันเป็นผลสืบเนื่องมาจากความขัดแย้งที่ยาวนานและบาดแผลที่ฝั่งลึกในประวัติศาสตร์และความทรงจำเช่นเดียวกันคงยากจะปฏิเสธว่าเหตุผลสำคัญประการหนึ่งที่ความทรงจำบาดแผลของประวัติศาสตร์ความ
ขัดแย้งที่ยังดำรงอยู่และฝั่งอยู่ในความทรงจำของผู้คนส่วนหนึ่งเป็นผลผลิตจากการสร้างความเป็นชาตินิยมผ่านแบบเรียนของทั้งไทยเองและของเพื่อนบ้านในหลายประเทศ

       "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" หนังสือประวัติศาสตร์ที่เขียนขึ้นมาผ่านการรวบรวมนักวิชาการด้านประวัติศาสตร์ เพื่อทำการศึกษาเรื่องของ "เพื่อนบ้าน" ที่บทบาทของเพื่อนบ้านปรากฎอยู่ในแบบเรียนไทย โดยเนื้อหาของ "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" คือการทำความเข้าใจและหาคำตอบของการ "สร้างภาพของเพื่อนบ้าน" ในฐานะของ "ศัตรูคู่แค้น" ระหว่างเพื่อนบ้านและไทย อาทิ การสร้างความรับรู้เรื่องพม่าเผากรุงศรีอยุธยา หรือการสร้างความรับรู้เรื่องกบฏเจ้าอนุวงศ์ และอื่น ๆ ที่ปรากฎสถานะในแบบเรียน "สร้างชาตินิยม"ของไทย ที่ปฏิเสธไม่ได้ว่าเพราะแบบเรียนในลักษณะนี้ทำให้คนไทยหลายคนยังคงจงเกลียดจงชังและดูหมิ่น

       ประเทศเพื่อนบ้าน โดยปรากฏออกมาในรูปของคำด่าว่า "ลาว" บ้าง หรือ "ชาติก่อนพวกมันเคยเผากรุงศรีทำให้ต้องมาทำงานใช้แรงงานสร้างประเทศเราอย่างในทุกวันนี้" ซึ่งก็เป็นเหตุผลที่ฟังแล้วประหลาดดี ในส่วนของเนื้อหาของ "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" แบ่งการเล่าเรื่องเป็นดังนี้

(1) อุษาคเนย์ : พลวัตการรับรู้จากอดีตถึงปัจจุบัน โดย สุเนตร ชุตินธรานนท์, รัตนพร พวงพัฒน์
(2) สถานะองค์ความรู้ด้านอุษาคเนย์ในสังคมไทย โดย สุเนตร ชุตินธรานนท์
(3) พม่าในแบบเรียนของไทย โดย นิตยาภรณ์ พรมปัญญา, มาโนช พรมปัญญา
(4) ลาวในแบบเรียนของไทย โดย กรกิต ชุ่มกรานต์
(5) กัมพูชาในแบบเรียนของไทย โดย ธิบดี บัวคำศรี
(6) มาเลเซียในแบบเรียนของไทย โดย ชปา จิตต์ประทุม

       "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" พาเราไปหาคำตอบในเรื่องของการสร้างภาพของเพื่อนบ้านในฐานะศัตรูเพื่อสนองตอบความต้องการของคนบางกลุ่มในสังคมสยาม-ไทย ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มการเมืองหรือคนบางกลุ่มที่จะได้ประโยชน์ในการสร้าง "ศัตรูร่วมของความทรงจำ" โดยที่ "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" พาเราย้อนกลับไปดูที่จุดกำเนิดของการเขียน "ประวัติศาสตร์แห่งชาติ" ภายใต้อุดมการณ์ชาตินิยม โดยเฉพาะการเขียนประวัติศาสตร์ชาตินิยมลงในแบบเรียน เพื่อสร้างชุดความทรงจำร่วมบางประการภายใต้สิ่งที่เรียกว่า "ความรักชาติ" แต่ชาติที่ถูกทำให้รักนั้นคือชาติที่สร้างขึ้นโดยการจัดระเบียบความทรงจำผ่าน "มายาคติของชาตินิยม" กระทั่งผลสะท้อนของ "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" ปรากฏชัดเจนในทุกยุคสมัยกระทั่งถึงปัจจุบัน ที่ถ้าเราลองไปเปิดดูแบบเรียนของบางรายวิชาเราก็จะยังพบว่าแบบเรียนของกระทรวงศึกษาธิการยังคงมุ่งเน้นการ "ชาตินิยมในแบบเรียนไทย" อย่างไม่รู้จบรู้สิ้นกระทั่งสะท้อนออกมาเป็น #ไทยนี้รักสงบแต่... ในช่วงเวลาของความขัดแย้งที่ดำเนินไปในปัจจุบัน